علایم‌‌ و نشانه‌های افزایش فشار خون و راه های تشخیص و درمان آن

جریان بی وقفه خون در بدن شرط لازم برای تداوم حیات سالم، عملکرد مناسب و هماهنگی بافت‌ها و ارگان‌ها است. هر گونه اختلال در مسیر این شبکه به هم پیوسته عروقی، باعث کم رسانی و یا قطع جریان خون به قسمت یا قسمتهایی از بدن و در نتیجه صدمه و اختلال عملکرد عضو و یا اعضایی خواهد شد که عوارض آن بسته به شدت نارسایی و محل آن می‌تواند بسیار متفاوت باشد. سکته حاد قلبی یکی از مشهورترین حوادثی است که به دلیل انسداد سرخرگهای کرونر رخ می‌دهد و می‌تواند ناتوان کننده یا مرگبار باشد. مشکلات مغزی، بینایی، گوارشی، کلیوی و پوستی مثال های دیگری هستند که در بسیاری از مواقع بدلیل نارسایی جریان خون اتفاق می افتند. اهمیت این موضوع در آنجاست که هدف عمده در پیشگیری و درمان این بیماری‌ها می‌بایستی معطوف به پیشگیری و درمان اختلالات در سیستم خون رسانی باشد. عوامل متعددی در سلامت سیستم خون رسانی نقش ایفا می‌کنند اما در این نوشتار بیشتر به اهمیت تنظیم فشار خون شریانی و به طور خاص « افزایش فشار خون » خواهیم پرداخت.

فشار خون یا افزایش فشار خون ؟

بیماری « فشار خون » وجود ندارد. خون به واسطه پمپ قلبی و نقش سرخرگ ها با فشار مناسبی در همه بدن توزیع می‌شود. برای تنظیم و توزیع مناسب این فشار، سیستم‌های متعددی به شکل لحظه‌ای و هماهنگ این فشار را کنترل و رصد می‌کنند. سیستم‌ عصبی خودکار، سیستم غدد درون ریز و سیستم کلیوی از جمله مثال هایی هستند که دراین تنظیم بسیار دقیق و‌هوشمند نقش دارند. هر گونه اختلال در این سیستم کنترل دقیق می‌تواند باعث بیماری افزایش فشار خون (Hypertension) شود. این افزایش فشار می‌تواند باعث صدمات گسترده عروقی و اختلال عملکرد ارگان‌های مختلف شود.

تقسیم بندی فشار خون

واحد اندازه گیری فشار خون، میلیمتر جیوه است و به طورمعمول با دو عدد بیان می‌شود. عدد اول اندازه فشار خون در لحظه پمپ قلب (سیستول) و عدد دوم اندازه این فشار در لحظه پر شدن قلب ( دیاستول) را نشان می‌دهد.

•  فشار خون نرمال : سیستولیک ‌کمتر از ۱۲۰ و دیاستولیک کمتر از ۸۰
•  فشار خون بالا: فشار سیستولیک بین ۱۲۰-۱۲۹ و دیاستولیک کمتر از ۸۰

بیماری «افزایش فشار خون- پرفشاری خون» ( Hypertension ) شامل دو مرحله (stage) است :

•  مرحله یک : فشار سیستولیک ۱۳۹ و دیاستولیک بین ۸۰-۸۹
•  مرحله دو: فشار سیستولیک بیش از ۱۴۰ و دیاستولیک بیش از ۹۰ میلیمتر جیوه.

برای تایید تشخیص بیماری پرفشاری خون، معمولا اندازه‌گیری در چند نوبت متفاوت انجام می‌شود و بایستی اطمینان حاصل کرد که اندازه گیری با رعایت اصول اندازه گیری صحیح فشار خون صورت گرفته باشد.

علایم‌‌ و نشانه‌های فشار خون بالا

شایع ترین و خطرناک‌ترین علامت فشار خون بالا، « بی علامت» بودن این بیماری است. این بیماری می‌تواند سال‌های طولانی ‌و بدون « هیچ» علامتی به تدریج باعث صدمات جدی به ارگان‌های مختلف شود و متاسفانه زمانی علایم این صدمات ظاهر می‌شوند که برای اقدام مناسب دیر است. به همین دلیل این بیماری به نام « قاتل خاموش» نامیده شده است. مثال سکته حاد قلبی یکی از معروف ترین این صدمات مرگبار است و ازین دست می‌شود به نارسایی احتقانی قلب ، سکته مغزی، نارسایی کلیوی ، خونریزی داخل چشم و موارد متعدد دیگر اشاره کرد.
سردرد ناشی از افزایش فشار خون گاهی در صورت افزایش ناگهانی و شدید فشار خون ممکن است دیده شود. البته افزایش فشار خون یکی از شایع ترین علل خونریزی داخل مغزی است که در صورت حادث شدن با سردرد بسیار شدید همراه است. بنابراین در صورت بروز سردرد شدید از خود درمانی بپرهیزید و با طبیب خود مشورت نمایید.

تشخیص بیماری

این بیماری یکی از آسان‌ترین بیماری‌ها از نظر تشخیص به حساب میاید و تنها نیاز به اندازه گیری صحیح فشار خون دارد. پس از تایید تشخیص که معمولا مستلزم چندین نوبت اندازه گیری صحیح در مطب و یا اندازه گیری مستمر در منزل است، اقدامات تشخیصی برای بررسی علت افزایش فشار خون انجام می‌گیرد.
به طور کلی بیماری افزایش فشار خون به دو گروه اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:

در نوع اولیه عواملی نظیر سن بالا، چاقی، سابقه فامیلی، فعالیت فیزیکی ناکافی و مصرف زیاد نمک و الکل به عنوان عواملی که ریسک بیماری را افزایش می‌دهند مطرح شده‌اند.
افزایش فشار خون همچنین می‌تواند به طور ثانویه و بدلیل عواملی نظیر موارد زیر بروز کند:

• مصرف داروها: گروهی از دارو های ضد حاملگی، مصرف طولانی و‌مستمر داروهای ضد التهاب غیر استیروییدی (مثل بروفن ، ایندومتاسین یا داروهای مشابه آنها) و استروئیدها، داروهای ضد احتقان مثل فنیل‌افرین، بعضی از داروهای لاغر کننده ، آمفتامین و متافتامین
• افزایش هورمون ها، نظیر افزایش تولید هورمون آلدسترون، کورتیزول و تیرویید
• تنگی عروق کلیوی

پزشک بعد تشخیص و شرح حال ‌و معاینات اولیه در صورت لزوم بررسی‌های پاراکلینیک لازم نظیر نوار قلبی، اکوکاردیوگرافی ، عکس قفسه سینه و آزمایشات لازم خون و‌ادرار را درخواست خواهد کرد.

درمان فشار خون بالا

درمان‌ های غیر دارویی برای کنترل فشار خون شامل کاهش مصرف نمک ، کاهش وزن، کاهش مصرف الکل و افزایش فعالیت فیزیکی است.
پزشک ممکن است بسته به پاسخ فشار خون به روش‌های غیر دارویی، به طور هم زمان ، توصیه نماید که از دارو برای کنترل مناسب فشار خون استفاده کنید. طیف متنوعی از داروها برای کنترل فشار خون در دسترس هستند که هر کدام با مکانیسم خاصی اثر بخش هستند. پزشک بسته به شرایط هر فرد می‌تواند از یک دارو و یا ترکیبی از چند داروی متفاوت برای کنترل مناسب فشار خون استفاده کند.

خلاصه

افزایش یا پر فشاری خون بدلیل شیوع فراوان ( بیش از ۳۰٪ افراد جامعه) ‌وبه علت نداشتن علامت اختصاصی، به عنوان « قاتل خاموش» نامیده شده است. تشخیص و درمان مناسب این بیماری معمولا به سادگی میسر و در دسترس است اما بی توجهی به کنترل و درمان مناسب آن می‌تواند باعث مشکلات بسیار خطرناک، از سکته‌های قلبی و مغزی گرفته تا نارسایی قلب و کلیه شود.

دکتر حمید خراسانی فر
منبع: www.uptodate.com