تاثیر شیر مادر بر زردی نوزاد

زردی نوزادی یکی از شایع‌ترین شرایطی است که برای بیشتر نوزادان پیش می‌آید و می‌تواند برای مادران بسیار نگران‌کننده باشد. در این مطلب به بررسی شرایطی می‌پردازیم که زردی به علت شیر مادر ایجاد می‌شود.

زردی گرفتن نوزاد چیست؟

زردی گرفتن نوزاد عارضه عمدتاً خوش‌خیم و شایعی است که به علت افزایش میزان رنگ‌دانه زرد بیلی روبین در خون و درنتیجه زردشدن پوست و مخاط دیده می‌شود.

در هفتۀ اول تولد حدود ۶0 درصد نوزادان رسیده و 80 درصد نوزادان نارس به آن مبتلا می‌شوند و چون این حالت یک روند طبیعی و معمولاً خود بهبود یابنده دارد که آن را زردی فیزیولوژیک می‌نامند. البته موارد کمی هم هستند که علل غیرطبیعی داشته و نیاز به بررسی دقیق جهت تشخیص و درمان بر اساس علل آن‌ها دارند که زردی پاتولوژیک نامیده می‌شوند.

نوع سوم زردی است که در میان حدود 2 درصد نوزادانی که با شیر مادر تغذیه شده و از هر جهت سالم هستند دیده می‌شود که زردی ناشی از شیر مادر نامیده می‌شود. در این گروه میزان زردی از محدودۀ زردی طبیعی تجاوز کرده؛ ولی، هیچ‌گونه علت غیرطبیعی ثابت‌شده‌ای هم برای آن یافت نمی‌شود و در واقع یک زردی فیزیولوژیک تشدیدیافته یا طولانی‌شده است.

زردی تشدیدیافته هشداری است مبنی بر اینکه تغذیه در نوزاد به‌خوبی صورت نگرفته است. سامان‌دادن تغذیه مطلوب با شیر مادر می‌تواند این زردی را به کمترین میزان کاهش دهد.

زردی ناشی از شیر مادر

باتوجه‌به اینکه سطوح بالای بیلی روبین می‌تواند منجربه طیفی از آسیب مغزی شامل یک اختلال جزئی تا آسیب‌های شدید دائمی مغز و حتی مرگ نوزاد شود، آگاهی مادران و اطرافیان مادر از چگونگی ایجاد زردی طبیعی و غیرطبیعی و به‌خصوص زردی ناشی از شیر مادر ضروری است.

ازآنجاکه زردی فیزیولوژیک و پاتولوژیک نوزاد هیچ‌گونه ارتباط و تداخلی با تغذیه از شیر مادر ندارند، در اینجا تنها به زردی ناشی از شیر مادر می‌پردازیم که خود به دو نوع زودرس و دیررس تقسیم می‌شود:

زردی ناشی از شیر مادر نوع زودرس

در نوع زودرسْ نوزادان مبتلابه زردی، چون این زردی ناشی از نحوۀ تغذیه نوزاد با شیر مادر است، آن را Breastfeeding Jaundice می‌نامند که بین روزهای دوم تا پنجم تولد شروع می‌شود. علت آن دریافت دیرهنگام و ناکافی شیر مادر و درنتیجه کاهش دریافت کالری و ایجاد کم‌آبی در نوزاد است. ضمناً چون با دریافت کمتر کالری دفع مکونیوم (قیر، یا مدفوع روزهای اول تولد) هم، که مملو از بیلی روبین یا همان رنگ‌دانه زردی است، در نوزاد با تأخیر صورت می‌گیرد، مقادیر زیادی از آن جذب خون شده و باعث بالارفتن سطح این ماده در خون می‌شود.

تاثیر شیر مادر بر زردی نوزاد نوع زودرس

همان طور که گفتیم، دلیل این نوع زردی دیر شروع‌شدن شیردهی و تغذیه ناکافی با شیر مادر است. در این نوع اگر تغذیه با شیر مادر در ساعات اولیه تولد شروع شود، و ضمن هم‌اتاقی مادر و نوزاد شیردهی از هر دو پستان 10 تا 12 بار در شبانه‌روز بر اساس تقاضای نوزاد ادامه یابد و آب یا آب‌قند و غیره به نوزاد داده نشود، کاهش وزن و کم‌آبی در نوزاد کمتر شده و بالارفتن سطح زردی خون اتفاق نمی‌افتد. بنابراین در نوع زودرس تاثیر شیر مادر بر زردی نوزاد بسیار مفید و کمک‌کننده است.

زردی ناشی از شیر مادر نوع دیررس

در نوع دیررس، پیدایش زردی را به خود شیر مادر نسبت می‌دهند و لذا به آن Breast Milk Jaundice می‌گویند. هرچند محققان مواد و فاکتورهای مختلفی در شیر مادر را به‌عنوان عوامل مسئول در این زردی مطرح کرده‌اند؛ ولی، بررسی‌ها نقش این مواد را به روشنی مشخص نکرده‌اند. زردی در نوزادان مبتلا از روز پنجم تا دهم بعد از تولد به‌سرعت افزایش می‌یابد و در پایان هفتۀ دوم به حداکثر خود می‌رسد. این میزان زردی حدود دو هفته ثابت می‌ماند و سپس عرض 3 تا 10 هفته تدریجاً به میزان طبیعی برمی‌گردد.

راه‌های درمان زردی ناشی از شیر مادر

حال بهتر است با راههای درمان زردی ناشی از شیر مادر نیز آشنا شویم. در نوزاد مبتلابه زردی دیررس ناشی از شیر مادر، نخست باید با معاینۀ کامل نوزاد توسط پزشک و انجام‌دادن آزمایشات، احتمال موارد غیرطبیعی (پاتولوژیک) زردی را بررسی کرد. درصورتی‌که حال عمومی نوزاد خوب و وزن‌گیری او مناسب بوده و آزمایش‌ها نیز طبیعی باشد، می‌توان با اطمینان خاطر تغذیه با شیر مادر را ادامه داد. در مواردی که میزان زردی خیلی بالاست، ضمن ادامۀ تغذیه با شیر مادر و آزمایش مکرر سطح بیلی روبین، در صورت لزوم می‌توان از نوردرمانی (Phototherapy) برای کاهش میزان زردی استفاده کرد. درنهایت اگر میزان زردی بسیار بالا رفته و به مرز نیاز به تعویض خون (Exchange Transfusion) به‌منظور جلوگیری از آسیب‌های جدی مغز نزدیک شود، نوردرمانی همراه با قطع موقت دو تا سه روزۀ شیر مادر می‌تواند میزان زردی را سریعاً به حد طبیعی کاهش داده و شروع دوبارۀ تغذیه با شیر مادر معمولاً باعث افزایش مجدد زردی نخواهد شد.

باید توجه داشت که، راههای درمان زردی ناشی از شیر مادر شامل موارد ذکرشده است و نباید تغذیه با شیر مادر را کاملاً قطع کرد.

توجه به این نکته بسیار مهم است که، در مدت قطع موقت شیر مادر فرمولا را باید با قاشق یا قطره‌چکان (نه با بطری) به نوزاد داد؛ زیرا، تمایل به مکیدن بطری در نوزاد می‌تواند شیردهی دوباره از پستان مادر را با چالش همراه سازد.

سوالات متداول در مورد تاثیر شیر مادر بر زردی نوزاد