مضررات و خواص دارویی روغن پنبه دانه

ششروغن پنبه دانه یک روغن گیاهی است که کاربردهای مختلفی دارد. این روغن به‌طور طبیعی حاوی مادۀ سمی گوسیپول است که برای مصارف خوراکی باید تصفیه شود. در این مقاله از سری مقالات پزشکی سایت سیب به بررسی خواص و مضرات روغن پنبه دانه می‌پردازیم.

روغن پنبه دانه چه استفاده‌هایی دارد؟

کاربردهای روغن پنبه دانه بسیار متنوع و گسترده است. این روغن علاوه بر کاربرد در صنایع غذایی و طبخ غذا، کاربردهای غیرغذایی نیز دارد.

کاربردهای خوراکی روغن پنبه دانه

روغن پنبه دانۀ تصفیه‌شده، اغلب به‌دلیل اینکه می‌تواند عمر مفید غذاهای فرآوری‌شده را نسبت به استفاده از سایر روغن‌ها افزایش دهد، در محصولات مختلفی استفاده می‌شود. مانند:

• چیپس سیب‌زمینی؛
• سس‌ها ؛
• کیک و کلوچه.

از این روغن در تهیه فست فودها و سرخ‌کردن مواد غذایی و همچنین در ساخت خامۀ قنادی استفاده می‌شود. این روغن از بیشتر روغن‌ها ارزان‌تر است.

کاربردهای غیرغذایی روغن پنبه دانه

روغن پنبه دانه تصفیه‌نشده می‌تواند به‌عنوان آفت‌کش در حشره‌کش‌ها مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین در شوینده‌ها و لوازم آرایشی نیز استفاده می‌شود. کاربرد دیگر این روغن ساخت شمع است.

فواید روغن پنبه دانه

در طب سنتی شمار زیادی از فواید روغن پنبه دانه نام برده شده‌اند که اکثراً صحیح نیستند؛ به‌هرحال، این روغن مزایا و فوایدی نیز دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

خواص دارویی روغن پنبه دانه برای پوست چیست؟

خواص دارویی روغن پنبه دانه برای پوست جز خواص اثبات‌شدۀ این روغن است. روغن پنبه دانه غلظت بالایی از مواد مفید برای پوست را دارد مانند ویتامین E، اسیدهای چرب و آنتی‌اکسیدن‌ها که مزایای زیادی برای پوست شما دارند. ازجمله:

• افزایش رطوبت پوست؛
• کاهش چین‌وچروک و پیرشدن پوست؛
• افزایش نفوذپذیری پوست.

یک مادۀ مفید در روغن پنبه دانه اسید لینولئیک است که به‌علت خواص ضدالتهابی که دارد در بسیاری از لوازم آرایشی استفاده می‌شود.

خاصیت ضدسرطانی روغن پنبه دانه چیست؟

گوسیپول یک فنل طبیعی در روغن پنبه دانه است. درحالت طبیعی مصرف خوراکی گوسیپول باعث ایجاد مسمومیت می‌شود و به کبد آسیب می‌رساند. با وجود این، تحقیقات زیادی بر روی خواص گوسیپول صورت گرفته است.

در یک مطالعه مشخص شد که، گوسیپول می‌تواند اثر پرتوهای رادیویی بر روی پروستات را بهبود ببخشد. می‌دانیم که امروزه از پرتوهای انرژی‌دار در پزشکی به‌طور گسترده‌ استفاده می‌شود. برای مثال در CT اسکن و رادیوتراپی بیماران سرطانی. یکی از عوارض این پرتوها آسیب به سلول‌های سالم و ایجاد سرطان‌های ثانویه است.

بر اساس مطالعۀ دیگری که بر روی گوسیپول موجود در روغن پنبه دانه انجام شد، این ماده رشد تومور را کاهش داده و سه ردۀ سلولی در سرطان پروستات را مهار می‌کند.

همچنین برطبق مطالعات دیگری نشان داده شد که، گوسیپول می‌تواند رشد بعضی از سرطان‌های سینه را مهار کند و سلول‌های سرطانی مقاوم به داروها را نیز سرکوب کند.

کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی

به‌دلیل اینکه روغن پنبه دانه یک چربی حاویِ کربن غیراشباع است، خواص ضدالتهابی دارد. این خاصیت ضدالتهابی روغن پنبه دانه علاوه بر کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، باعث کاهش علائم و سیر بیماری‌های التهابی مثل آرتریت التهابی می‌شود.

ازطرفی چربی‌های غیراشباع در روغن پنبه دانه ممکن است باعث افزایش HDL (کلسترول خوب) و کاهش LDL (کلسترول بد) شوند که موجب بهبود فشارخون و کاهش خطر سکتۀ قلبی می‌شوند.

در مطالعه‌ای نشان داده شد، که استفاده از عصارۀ پنبه دانه مانند داروی گلی بنکلامید موجب افزایش گلیکوژن کبدی می‌شود، که این اثر در کنار اثر مفید این روغن بر چربی خون، می‌تواند برای دیابت مفید باشد. در واقع روغن پنبه دانه و دیابت با اینکه رابطۀ اثبات‌شدۀ دقیقی ندارند، اما باتوجه‌به این دو نکته، ممکن است مصرف این روغن در افراد دیابتی نسبت به بعضی از روغن‌های دیگر ضرر کمتری به دنبال داشته باشد.

البته باید توجه داشت که، در مقایسه با بیشتر روغن‌های گیاهی، روغن پنبه دانه چربی‌های اشباع بیشتری دارد. بنابراین، برای حفظ سلامت قلب و عروق، خصوصاً در افراد با ریسک بالای بیماری، به استفاده از روغن‌های گیاهی دیگر مثل روغن زیتون توصیه می‌شود.

التیام زخم

همان‌ طور که گفتیم، روغن پنبه دانه با داشتن مقادیر زیاد ویتامین E و آنتی‌اکسیدان‌ها برای سلامت پوست بسیار مفید است و تحقیقات نشان داده‌اند که، خواص پنبه دانه برای انسان به اینجا ختم نمی‌شود. این روغن می‌تواند باعث بهبود سریع‌تر زخم‌ها شود و همچنین زخم‌های پوستی ناشی از بیماری‌هایی مثل پسوریازیس را نیز بهبود دهد.

رشد مو

برخی از روغن‌های گیاهی، به روش‌های مختلفی می‌توانند باعث بهبود وضعیت سلامت موها شوند. روغن پنبه دانه به طریق زیر می‌تواند به سلامت موهای شما کمک کند:

• موها را مرطوب نگه می‌دارد؛
• باعث جلوگیری از هدررفتن پروتئین‌های سازندۀ مو می‌شود؛
• باعث محافظت از موها در برابر آسیب‌های محیطی می‌شود؛
• باعث جلوگیری از شکستگی موها می‌شود.

ضرر روغن پنبه دانه

روغن پنبه دانه درصورتی‌که تصفیه نشده باشد، حاوی گوسیپول است که این ماده خطرات زیادی دارد. در واقع اغلب موارد ضرر روغن پنبه دانه به همین گوسیپول برمی‌گردد. گوسیپول می‌تواند باعث ایجاد آسیب‌ها و بیماری‌های زیر شود:

• کاهش تعداد و تحرک اسپرم‌ها در آقایان و کاهش باروری؛
• آسیب به جنین در زنان حامله، خصوصاً در مراحل اولیۀ رشد جنین؛
• آسیب به سلول‌های کبدی؛
• تنگی نفس و زجر تنفسی (دیسترس تنفسی)؛
• بی‌اشتهایی؛
• واکنش‌های حساسیتی (این مورد کاملاً اثبات نشده است؛ اما شواهدی درمورد حساسیت‌زا بودن روغن پنبه دانه در دست است).

ناباروری

ارتباط بین روغن خام پنبه دانه و ناباروری در دهۀ 1950 کشف شد. محققان از شیوع ناباروری گزارش‌شده در تعدادی از روستاهای واقع در چین متحیر شده بودند. درنهایت آن‌ها دریافتند که این پدیده به‌دلیل استفاده از روغن خام پنبه دانه برای پخت‌وپز ایجاد می‌شود.

پس از سال‌ها استفاده از این روغن، مردان نابارور شدند و بسیاری از زنان دچار آمنوره (عدم قاعدگی) شدند. تحقیقات بیشتر نشان داد که مقصر گوسیپول، یک ترکیب زردرنگ، است که در گیاه پنبه تولید می‌شود.

سخن پایانی

شاید نتوان هیچ مادۀ غذایی را یافت که هیچ‌گونه فایده یا هیچ‌گونه ضرری نداشته باشد. بیشتر مواد خوراکی در کنار فوایدی که دارند، ممکن است مشکلاتی نیز ایجاد کنند. روغن پنبه دانه نیز از این قاعده مستثنی نیست و همان‌ طور که دیدیم فواید و ضررهای روغن پنبه دانه بسیار متنوع هستند.

توصیه ما به شما رعایت یک رژیم متنوع و سالم است؛ یعنی سعی کنید همواره از مواد غذایی با ارزش غذایی بالا استفاده کنید و مطمئن باشید که فرایندهای تهیۀ این مواد غذایی به‌‌خوبی انجام‌ شده باشند.

درصورتی‌که تمایل به استفاده از روغن پنبه دانه داشتید حتماً از نوع تصفیه‌شدۀ آن استفاده کنید و از مصرف روغن‌هایی که عطاری‌ها و فروشگاه‌های محلی دارند خودداری کنید.

پرسش‌وپاسخ درباره فواید و مضرات روغن پنبه دانه

منابع

https://www.healthline.com

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/