مشاوره های ژنتیک و تعیین جنسیت در آینده چگونه خواهد بود؟

در ویژه نامه مجله سیب، به کاربرد روشهای لقاح خارج رحمی (IVF) و PGD (که به معنای تشخیص ژنتیکی پیش از جایگزینی جنین در رحم می باشد) در تعیین جنسیت جنین پیش از بارداری و جلوگیری از بروز بیماریهای ژنتیکی اشاره کردیم. حال این سوال مطرح می گردد که با توجه به پیشرفت سریع علم ژنتیک، آینده این روشها و مشاورههای پیش از بارداری چگونه خواهد بود؟ برای فهم بهتراین موضوع به یک سناریوی فرضی ولی بسیار محتمل در حدود ۲۰ سال آینده اشاره می کنیم.
زن و شوهری را در نظر بگیرید که به یک کلینیک تخصصی برای مشاوره پیش از بارداری مراجعه مینمایند. متخصصین ژنتیک تعدادی تخمک و اسپرم مربوط به این زوج را، با کمک IVF بارور نمودهاند و سپس با استفاده از تکنیکهای نوین آزمایشگاهی، ده جنین بارور شده را مورد بررسی کامل ژنتیکی قرار داده و خصوصیات یا مشکلات هر یک را در یک پرونده گنجاندهاند. مثلا جنین شماره ۵، یک دختر با موهای بلوند، چشمان آبی و قد متوسط است که بالای پنجاه درصد شانس ابتلا به دیابت نوع دو در سنین میانسالی را دارد، ولی از نظر هوش ریاضی بالاتر از نود درصد میانگین جامعه قرار می گیرد. جنین شماره ۸ یک پسر با قد بلند، موهای تیره و چشمان آبی است که ریسک بالای ابتلا به افسردگی را دارد، ولی از هوش بالایی در زمینه موسیقی برخوردار است. تصور کنید که اطلاعات مختلف ژنتیکی از این ده جنین در این پرونده گنجانده شده و زوجین باید از میان آنها یکی را انتخاب کنند! اگرچه این سناریو ممکن است ما را به یاد فیلمهای علمی-تخیلی بیندازد، ولی واقعیت این است که این اتفاق در آیندهای نه چندان دور خواهد افتاد.
مزایای فراوان این روش نیاز به توضیح چندانی ندارد. تعیین جنسیت، بلندی قد، رنگ موها و چشم و بسیاری از خصوصیات فیزیکی دیگر، از مزایای این روش می باشند. انتخاب فرزندی با استعداد و هوش زیاد، آن هم در یک زمینه خاص مزیتی دیگر است. جلوگیری از به دنیا آمدن نوزادان با بیماریهای ژنتیکی و معلولیتها و در کل ارتقاء نسل انسان می توانند مزایای دیگر این روش به شمار آیند. ولی معایب این روش چه می تواند باشد؟
اولین و شاید مهم ترین سوال این است که آیا این گونه انتخاب مصنوعی فرزند که بر خلاف قوانین انتخاب طبیعی می باشد، در کل به نفع انسان است؟ بشر قبلا تاوان بعضی دست ورزی هایش را در طبیعت پرداخته، و این مورد هم می تواند از این دسته باشد. به عنوان مثال، داشتن قد بلند (البته اگر به عنوان یک برتری محسوب شود!) زمانی مزیت به حساب میاید که افرادی با طول قدهای متفاوت در جامعه وجود داشته باشند. اما وقتی همه جنین های بلند قد برای جایگزینی در رحم مادر انتخاب شوند و میانگین قد در جامعه افزایش یابد، دیگر داشتن قد بلند مزیت محسوب نمی گردد. نظیر همین مثال هم در مورد هوش و استعداد تحصیلی مطرح می شود که وقتی همه افراد سعی کنند که کودکان با هوش بالاتر به دنیا بیاورند، دیگر باهوش بودن مزیت نخواهد بود. در حقیقت این روش در درازمدت، رقابت را برای کودکان در دوره تحصیل و سپس در یافتن شغل افزایش می دهد و آنها باید با انبوهی از کودکان با هوش و استعداد بالا رقابت نمایند. مسئله دوم یک سوال اخلاقی است که والدین تا چه حد حق دارند در مورد آینده فرزندانشان تصمیم بگیرند؟ این موضوع البته هم اکنون نیز بحثهای زیادی را برانگیخته است، اما اگر روشهای ذکرشده در انتخاب جنین رایج و نهادینه شوند، والدین می توانند حتی پیش از تولد، تا حدی در مورد خصوصیات فردی، استعدادها و حتی گرایشات شغلی و حرفه ای کودک خود تصمیم بگیرند و این می تواند چالشی بزرگ در مورد صلاحیت این روش ها به حساب بیاید. معایب دیگری نیز می توان برای این روش برشمرد. مثلا ثروتمندان از این روش بیشتر بهره خواهند برد که در نتیجه این روش به اختلاف طبقاتی در جامعه دامن خواهد زد و یا اینکه والدین در انتخاب بین یک کودک باهوش ولی مستعد یک بیماری و یک کودک سالم ولی با استعداد معمولی کدام یک را باید انتخاب نمایند.
در اینجا لازم است که اشارهای هم به بحث چالش برانگیز شبیه سازی یا کلون کردن (Cloning) داشته باشیم. شبیه سازی به روش Induced Pluripotent Stem Cells (IPSCs) قبلا در مورد موش انجام شده است، پس بعید نیست که در آینده در مورد انسان هم انجام پذیرد. به زبان ساده در این روش دیگر مستقیما نیازی به تخمک و اسپرم برای تولید جنین وجود ندارد و از سلولهای بخشی از بدن فرد مثلا پوست می توان استفاده کرد و جنینی کاملا مشابه خصوصیات ژنتیکی فرد را تولید نمود. مثلا با کمک این روش دیگر یائسگی مانع باروری یک خانم نمی گردد. متخصصان می توانند بدون نیاز به تخمکی که از تخمدانهای این خانم گرفته شده باشد و فقط با استفاده از سلولهای پوستش، جنینی را در آزمایشگاه پرورش داده و سپس در رحم او جایگزین نمایند! تفکر و تامل در مورد این روش را به خوانندگان واگذار می نماییم.
http://synapse.ucsf.edu/articles/2017/04/24/future-genetics