تاریخ ارسال : ۱۵ شهریور ۱۴۰۰
در این مقاله بررسی خواهیم کرد که کلیه‌های بدن ما چگونه کار خواهند کرد و سعی می‌کنیم اطلاعات کاملی در این زمینه خدمت شما ارائه کنیم.
کلیه‌ها مهم ترین ارگان در تنظیم میزان آب و مواد معدنی در خون و حفظ ثبات داخلی بدن به حساب می‌آیند. میزان آب، نمک و مواد نیتروژن دار (اوره و اسید اوریک) خون توسط کلیه‌ها با مکانیسمی دقیق کنترل و تنظیم می شود. اما شاید برای شما هم سوال پیش آمده باشد که روند کار این اندام‌ها چطور است و کلیه در بدن ما چگونه عمل می‌کند؟ به همین بهانه، در ادامه این مطلب از مجله پزشکی سلامتی سیب قصد داریم با استفاده از اطلاعات پزشکی این مسئله را بررسی کنیم و روند کار کلیه‌ها در بدن را زیر ذره‌بین ببریم؛ با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
کلیه در بدن ما چگونه عمل می‌کند؟
کلیه‌ها یک جفت اندام لوبیایی شکل هستند که در دو طرف ستون فقرات، زیر دنده‌ها و پشت شکم قراردارند. طول هر کلیه کمی بزرگ‌تر از طول یک مشت است. وظیفه‌ی کلیه‌ها تصفیه‌ی خون شما است. آن‌ها مواد زائد را حذف، تعادل مایعات بدن را کنترل و الکترولیت‌ها را در سطوح مناسب حفظ می‌کنند. همه‌ی خون بدن‌تان حدود 40 بار در روز از میان آن‌ها عبور می‌کند. این اندام‌ها تقریباً 25 درصد اکسیژن جذب شده از طریق ریه‌ها را برای تصفیه‌خون مصرف می‌کنند. اکسیژن به سلول‌های کلیه اجازه می‌دهد تا از طریق تنفس هوازی به طور مؤثر انرژی شیمیایی تولید کند.
آب و نمک (و ملکول های تشکیل دهنده نمک نظیر سدیم، پتاسیم، کلر و فسفات) نیز بر حسب نیاز دوباره جذب و یا در ادرار دفع می گردند. اگر به دلایل خاصی سیستم توری مانند نفرون ها آسیب ببیند، کلیه ها شروع به دفع ملکول های بزرگ تر نظیر پروتئین ها و نیز سلول ها (مثل گلبول های قرمز خون) می نمایند.
همچنین بخوانید: نمونه برداری یا بیوپسی کلیه چگونه انجام می‌شود؟
در واقع در آسیب دراز مدت به نفرون های کلیه که منجر به نارسایی مزمن کلیوی و در نهایت دیالیز یا پیوند کلیه می گردد، بافت توری مانند نفرون ها آسیب می‌بیند و ملکول های بزرگ از آن عبور می‌کنند و چون کلیه‌ها برای باز جذب دوباره و برگرداندن ملکول‌های بزرگ طراحی نشده‌اند و سیستمی برای این منظور ندارند، ملکول های مهم و حیاتی نظیر پروتئین های خون و سلول های خون، از دست رفته و وارد ادرار می‌شوند. متاسفانه این روند بسیار تدریجی و خاموش اتفاق می‌افتد و علائم هشدار دهنده ای ندارد که ما را از آن آگاه سازد. علایم وقتی ظهور می کنند که فرد دچار احتباس آب در بدن و ورم پاها (در ابتدا) و دست ها و زیر چشم ها (در مراحل بعدی) می گردد که در این مرحله درمان بسیار مشکل می‌گردد.
واحدهای تصفیه خون در کلیه چه نام دارد؟
نفرون، واحدی است که عملکرد کلیه به آن وابسته است، ساختاری که در واقع ادرار را در فرآیند حذف مواد زائد و اضافی از خون تولید می‌کند. هر نفرون در کلیه‌ی پستانداران یک مجرای بلند یا بسیار ظریف است که حدود 30 تا 55 میلی‌متر (1.2 الی 2.2 اینچ) طول دارد. یک سر این لوله بسته و منبسط شده و در یک ساختار فنجانی شکل دو جداره تا می‌شود. این ساختار، به نام کپسول گویچه‌ای کلیه یا کپسول بومن نامیده می‌شود و خوشه‌ای از رگ‌های خونی میکروسکوپی یا مویرگ‌ها به نام گلومرول را در بر می‌گیرد. این کپسول و گلومرول با هم گویچه‌ی کلیه را تشکیل می‌دهند. خون از طریق شریان‌های کوچکی به نام شریان‌چه به داخل گلومرول رفته و از آن خارج می‌شود که از انتهای باز کپسول به گلومرول می‌رسند و از آن خارج می‌شوند. در گویچه‌ی کلیه، مایع از گلومرول‌ها از طریق دیواره داخلی کپسول از خون خارج شده و وارد توبول‌های نفرون می‌شود.
تعداد زیاد نفرون ها به کلیه ها اجازه می دهد که هر دقیقه حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ سی سی خون را فیلتر کنند. در نتیجه پنج لیتر یا به عبارتی ۵۰۰۰ سی سی خون بدن یک فرد بالغ در کمتر از یک ساعت در کلیه ها تصفیه می گردد، یعنی خون ما در طول یک شبانه روز حدود ۲۵ بار تصفیه می شود. این عدد اعجاب آور نشان می‌دهد که تنظیم میزان آب و نمک (و میزان اسیدی بودن) خون چقدر برای بدن اهمیت دارد.
چه بخشی از کلیه مسئول جذب مواد زائد از خون است؟
خون از طریق رگ‌هایی که در درون کلیه‌ها منشعب شده‌اند و به صورت خوشه‌های کوچکی از عروق خونی حلقه‌شده در می‌آیند، وارد کلیه می‌شود. هر خوشه یک گلومرول نام دارد که از واژه‌ی یونانی به معنای فیلتر گرفته شده‌است و جمع واژه‌ی گلومرولی است. تقریبا یک میلیون گلومرولی، یا فیلتر، در هر کلیه وجود دارد. گلومرول‌ها به ورودی مجرای جمع‌کننده‌ی مایعات که توبول نامیده می‌شود می‌پیوندد. خون در گلومرول‌ها تصفیه می‌شود و مایعات و مواد زائد وارد توبول شده و به ادرار تبدیل می‌شوند. ادرار در لگنچه-ی کلیه که یک ساختار قیفی شکل است جمع شده و از مجرایی به نام حالب به سمت مثانه می‌رود.
در طول فیلتراسیون، خون وارد شریان آوران می‌شود و به گلومرول سرازیر می‌گردد که در آن اجزای قابل تصفیه خون مانند آب و مواد زائد نیتروژنی به سمت داخل گلومرول حرکت می‌کند و اجزای غیرقابل تصفیه مانند سلول‌ها و آلبومین‌های سرمی از طریق شریان بیرون‌بر خارج می‌شوند. این اجزای قابل تصفیه در گلومرول تجمع می یابند و فیلتراسیون گلومرولی را تشکیل می‌دهند.
مرحله‌ی بعدی بازجذب است که طی آن مولکول‌ها و یون‌ها دوباره وارد سیستم گردش خون می‌شوند. سپس در طول ترشح برخی از مواد مانند یون‌های هیدروژن، کراتینین و داروها، از طریق شبکه‌ی مویرگی اطراف توبول‌ها از خون وارد مجرای جمع‌کننده‌ی ادرار می‌شوند. محصول نهایی تمام این فرآیندها ادرار است که در اصل مجموعه‌ای از موادی است که در طی فیلتراسیون گلومرولی یا بازجذب مجرایی، جذب نشده است.
همچنین بخوانید: پروتئینوری یا دفع پروتئین از کلیه چیست؟
همچنین بخوانید: اصطلاحات آزمایش خون و راه‌های پیشگیری از نارسایی کلیوی
ادرار عمدتاً از آبی تشکیل شده است که بازجذب نشده است، یعنی راهی که بدن حجم خون را با افزایش مقدار آبی که به جای جذب مجدد به ادرار تبدیل می‌شود، کاهش می‌دهد. از دیگر اجزای اصلی ادرار، اوره است که یک مولکول بسیار محلول متشکل از آمونیاک و دی‌اکسیدکربن می‌باشد، و راهی برای حذف نیتروژن (موجود در آمونیاک) از بدن را فراهم می‌کند. ادرار همچنین حاوی بسیاری از نمک‌ها و سایر مواد زائد است. به طور معمول گلبول‌های قرمز خون و قند در ادرار یافت نمی‌شوند اما ممکن است به ترتیب نشان دهنده‌ی آسیب گلومرول و دیابت باشند.
مکانیسم تصفیه خون در کلیه چیست؟
پس از آنکه متوجه شدیم واحد تصفیه‌ی کلیه چه نام دارد، مکانیسم عمل فیلتراسیون خون را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
فرآیندی که طی آن فیلتراسیون گلومرولی انجام می‌شود، اولترافیلتراسیون کلیه نامیده می‌شود. نیروی فشار هیدرواستاتیک در گلومرول (نیروی فشاری که از فشار خود رگ خونی وارد می‌شود) نیروی محرکه‌ای است که فیلتراسیون را از مویرگ‌ها خارج کرده و به شکاف‌های نفرون می‌رساند. فشار اسمزی (نیروی کششی که توسط آلبومین‌ها اعمال می‌شود) با نیروی بیشتر فشار هیدرواستاتیک مقابله می‌کند و تفاوت بین این دو، فشار مؤثر گلومرول را تعیین می‌کند که نیروی تصفیه شدن مولکول‌ها را مشخص می‌نماید. این عوامل به همراه چند عامل دیگر بر میزان فیلتراسیون گلومرولی اثر می‌گذارد.
کلام آخر
خون از طریق شریان قلب وارد کلیه‌ها شده و با عبور از میلیون‌ها فیلتر کوچک خون تمیز می‌شود. مواد زائد از حالب عبور کرده و به صورت ادرار در مثانه ذخیره می‌شود. خون تازه پاکسازی شده از طریق وریدها به جریان خون باز می‌گردد. مثانه پر شده و ادرار از طریق مجرای ادراری از بدن خارج می شود.
Sources:
