تاریخ ارسال : ۲۵ بهمن ۱۴۰۰
پلاکتها سلول‌های خونی هستند که نقش مهمی در برقراری تعادل جریان خون دارند. افزایش یا کاهش این سلول‌ها مشکل‌ساز است و می‌تواند علامتی نداشته باشد یا اینکه زندگی فرد را تهدید کند. در این مطلب از آرشیو اطلاعات بیماری ها در سایت سیب به بررسی راه‌های درمان افزایش و کاهش پلاکت خون خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
پلاکت چیست؟
سه نوع سلول اصلی گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکتها در خون وجود دارند که هرکدام وظایف مربوط به خود را دارند. پلاکتها سلول‌های کوچکی هستند که وظیفۀ اصلی آن‌ها برقراری هموستاز یا انعقاد خون است. البته پلاکتها وظایف فرعی دیگری نیز دارند. در واقع برای حفظ پیوستگی عروقی و جریان خون وجود پلاکتها و فاکتورهای انعقادی ضروری است.
هرگاه در جایی خون‌ریزی اتفاق بیفتد یا رگی آسیب ببیند، پلاکتها با روشهای مختلفی جلوی خون‌ریزی را می‌گیرند. پلاکتها ابتدا در محل تجمع پیدا می‌کنند، به هم می‌چسبند و با تولید موادی موجب بندآمدن خون می‌شوند.
تعداد پلاکت خون استاندارد
برای اینکه پلاکتها بتوانند وظایف خود را به درستی انجام دهند تعداد آن‌ها باید در محدودۀ مشخصی قرار داشته باشد. تعداد پلاکت خون استاندارد در محدوده 150 تا 450 هزار در هر میکرولیتر خون است. بیماری‌های مختلفی می‌توانند باعث افزایش تعداد پلاکتها یا کاهش آن‌ها شوند که هم افزایش و هم کاهش آن‌ها مشکل‌ساز است و حتی می‌تواند باعث مرگ شود.
چه عواملی باعث کاهش پلاکت‌های خون می‌شوند؟
علل مختلفی می‌توانند باعث ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت‌های خون شوند. این علل یا به‌دلیل کاهش تولید پلاکتها موجب کاهش آن‌ها می‌شوند یا به‌دلیل اتلاف و هدر رفتن آن‌ها. مهم‌ترین دلایل افت پلاکت خون عبارت‌اند از:
- اعتیاد به الکل؛
- بیماری‌های خود ایمنی؛
- بیماری‌های مغز استخوان مانند لوسمی، لنفوم‌ها و …؛
- عوارض جانبی درمان‌ها مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی؛
- بزرگ‌شدن طحال؛
- قرارگیری در معرض مواد سمی مانند بنزین؛
- داروها؛
- ویروس‌ها و عفونتها؛
- اختلال ژنتیکی.
موارد ذکرشده از طریق مکانیسم‌های مختلفی موجب کاهش پلاکتها می‌شوند. برای مثال هنگامی که طحال بزرگ می‌شود، پلاکتها در طحال به دام می‌افتند و این گونه با اتلاف زیاد پلاکتها تعداد آن‌ها در خون در حال گردش کاهش می‌یابد.
علائم ناشی از افت پلاکت خون
با کم‌شدن پلاکتها احتمال خون‌ریزی تقریباً در هر جای بدن وجود دارد؛ اما مهم‌ترین علامت‌های افت پلاکت خون، نقاط ریز قرمز یا بنفش روی پوست به نام پتشی و کبودی‌های بنفش، قرمز یا قهوه‌ای هستند.
افت پلاکت خون می‌تواند موجب خون‌ریزی لثه، خون‌ریزی در فضای مفصلی، وجود خون در ادرار یا مدفوع، خون‌ریزی زیاد در هنگام قاعدگی و… شود.
البته همیشه افت پلاکت خون موجب ایجاد علائم نمی‌شود. هرچه میزان پلاکت کمتر شود علائم ناشی از آن شدیدتر می‌شوند.
درمان افت پلاکت خون
همان طور که دیدیم علل و مکانیسم‌های مختلفی موجب کاهش پلاکت خون می‌شوند بنابراین، در وهله اول، درمان افت پلاکت خون رفع علتی است که موجب کاهش این سلول‌های خونی شده است. برای مثال در بیماری‌های خود ایمنی که موجب کاهش پلاکت می‌شوند سرکوب سیستم ایمنی اساس درمان است. یا برای مثال طحال به یک علت عفونی بزرگ شده است، ممکن است نیاز به عمل جراحی برداشتن طحال باشد.
در موارد حادی که تعداد پلاکتها بسیار کاهش می‌یابند و خطر ایجاد خون‌ریزی‌های وسیع وجود دارد، ممکن است نیاز به تزریق پلاکت باشد تا با پایدارشدن وضعیت بیمار برای درمان علت زمینهای کاهش پلاکت اقدام شود.
چه عواملی باعث افزایش پلاکت‌های خون می‌شوند؟
افزایش پلاکتها یا ترومبوسیتوز یا در واکنش به یک علت زمینهای ایجاد می‌شود یا اینکه در ابتدا بدن پلاکت زیادی تولید می‌کند. علل اصلی افزایش پلاکت خون عبارت‌اند از:
- از دست دادن خون؛
- سرطان‌ها؛
- عفونتها؛
- کمبود آهن؛
- برداشتن طحال؛
- کم‌خونی‌های همولیتیک؛
- بیماری‌های التهابی؛
- اعمال جراحی؛
- و ….
در پاسخ به هرکدام از عوامل بالا، بدن از طریق مکانیسم‌های مختلف و به دلایل مختلفی تعداد پلاکت بیشتری تولید می‌کند. در بیماری ترومبوسیتوز اولیه (ET) بدن به دلایل ناشناخته و مشکلات ژنتیکی پلاکت بیشتری تولید می‌کند. در این بیماری گاهی تعداد پلاکتها به بالای 1 میلیون در هر میکرولیتر نیز افزایش می‌یابد. این پلاکتها غیرطبیعی هستند و اغلب عملکرد صحیح ندارند.
علائم افزایش پلاکت خون
افزایش پلاکت‌های خون هم می‌توانند سبب ایجاد لخته‌های خونی شوند و هم می‌توانند به‌طور متناقضی باعث خون‌ریزی شوند. ایجاد لخته‌های خونی بسیار خطرناک است؛ چراکه این لخته‌های ایجادشده می‌توانند به حرکت درآمده و شریان‌های مغز یا قلب را مسدود کنند و موجب ایجاد سکته قلبی یا مغزی شوند. یا اینکه عروق ریه یا ارگان‌های مختلف را مسدود کنند و موجب از کار افتادن آن ارگان شوند.
گفتیم افزایش پلاکت خون موجب خون‌ریزی نیز می‌شود. در واقع افزایش پلاکتها موجب مصرف مولکول‌ها و آنزیم‌هایی می‌شوند که در انعقاد خون نقش دارند و این خون موجب ایجاد خون‌ریزی می‌شود. در این حالت، پلاکت به اندازۀ کافی هست اما سایر فاکتورهای انعقادی کافی نیستند.
در بیماری ترومبوسیتوز اولیه نیز، همان طور که گفتیم، با اینکه تعداد پلاکتها بسیار افزایش می‌یابد؛ اما، این پلاکتها عملکرد ندارند و در واقع در مسیر ساخت پلاکت در مغز استخوان مشکلی وجود دارد. در این حالت نیز، هم احتمال خون‌ریزی وجود دارد و هم احتمال ایجاد لخته‌های خونی.
درمان پلاکت خون بالا
افزایش پلاکت‌های خونی اغلب نیاز به درمان ندارد و علامتی ایجاد نمی‌کند و بعد از مدتی رفع می‌شود. مانند افت پلاکت خون، اساس درمان افزایش پلاکت خون نیز رفع علت زمینهای افزایش آن است. برای مثال اگر عفونت یا التهابی در بدن وجود دارد باید درمان شود.
در بیماری ترومبوسیتمی اولیه نیز اغلب نیازی به درمان نیست؛ اما، در مواردی که تعداد پلاکتها خیلی افزایش یابد یا علائم شدیدی ایجاد شود ممکن است نیاز به دریافت داروهای کاهندۀ پلاکت خون مانند هیدروکسی اوره یا اینترفرون آلفا باشد. فرایندهای درمانی مختلفی برای کاهش پلاکت‌های خون در این بیماری وجود دارد که برطبق نظر پزشک درصورت لزوم تجویز می‌شود.
درمان بالا بودن پلاکت خون در کودکان
در کودکان نیز اغلب علت افزایش پلاکتها واکنش به یک حالت خاص مانند عفونت است و اغلب برای درمان پلاکت خون بالا در کودکان نیاز به اقدامی نیست. درصورت وجود علائم شدید یا نقائص فاکتورهای انعقادی ممکن است نیاز به انجام‌دادن درمان‌های اختصاصی آن حالت باشد.
درمان پلاکت خون بالا در بارداری
در بارداری نیز اغلب علت پلاکت خون بالا واکنش به شرایطی مانند عفونت‌هاست و اغلب نیازی به درمان اختصاصی ندارد. این در حالی است که وجود ترومبوسیتوز اولیه و دیگر بیماری‌های میلوپرولیفراتیو نیز می‌توانند موجب افزایش پلاکت شوند.
به‌هرحال درمان پلاکت خون بالا در بارداری باید زیر نظر پزشک و باتوجه‌به علت افزایش پلاکتها انجام شود. افزایش پلاکت در بارداری می‌تواند موجب سقط جنین و ایجاد مشکلات جدی برای مادر شود بنابراین باید پیگیری‌های لازم برای درمان آن انجام شود.
چنانچه سؤالی دربارۀ این موضوع دارید اینجا بپرسید تا پزشکان مجلۀ سیب به شما پاسخ دهند.
سوالات متداول در مورد بالا بودن پلاکت خون
بالا بودن پلاکت خون برای چیست؟
معمولاً در افرادی که بعد از جراحی خون از دست داده اند، پلاکت خون بالاست.
پلاکت خون بالا نشانه چیست؟
گاهیاوقات پلاکت خون بالا اولین نشانهی بروز سرطان در فرد است.
درمان افزایش پلاکت خون چیست؟
افزایش پلاکت خون اغلب در واکنش به شرایط زمینهای مانند عفونتها رخ میدهد و اغلب نیازی به درمان ندارد؛ اما، در موارد علامتدار یا مواردی که تعداد پلاکتها بسیار افزایش یابد، باید با استفاده از دارو یا روشهای دیگری تعداد پلاکتها کاهش یابد.
منابع
