علت بالا بودن آهن خون در بدن یا هموکروماتوز چیست؟

با وجود اینکه آهن یک مادۀ معدنی ضروری برای سلامت ما به شمار می‌‌رود، همانند بسیاری از مواد دیگر در بدن مقادیر اضافۀ آن دردسرساز می‌‌شود و ممکن است حتی باعث مرگ شود. در این مطلب از سری مطالب تحقیق در مورد انواع بیماری ها در سایت سیب می‌‌خواهیم ببینیم، علت بالا بودن آهن خون چیست و برای کاهش آهن خون چه بخوریم.

آهن در بدن

مهم‌‌‌ترین نقش آهن در بدن شرکت در ساخت مولکول هموگلوبین است که در سلول‌های قرمز خونی قرار دارد. این مولکول وظیفۀ حمل اکسیژن را برعهده دارد. بنابراین شاید بتوان گفت، مهم‌‌‌ترین مادۀ معدنی بدن ما همین آهن است که نقشی حیاتی در تنفس برعهده دارد. علاوه بر آن، در بدن از آهن استفاده‌های دیگری نیز می‌‌شود و در بعضی از واکنش‌های شیمیایی نقش دارد.

ذخیره آهن در بدن چقدر باید باشد؟

همان طور که گفتیم، آهن در ساخت هموگلوبین نقش دارد که در آزمایش خون معمولاً با نماد Hb نمایش داده می‌‌شود. درصورتی‌که، آهن بدن کم باشد اغلب میزان Hb نیز کاهش ‌می‌یابد. در آزمایش علاوه بر سنجش میزان آهن خون دو فاکتور دیگر یعنی TIBC و Ferritin نیز سنجیده می‌شوند.

در واقع پاسخ این سؤال که ذخیره آهن در بدن چقدر باید باشد با Ferritin‌ مشخص می‌شود. Ferritin میزان ذخایر آهن بدن را نشان می‌دهد که برای آقایان باید 24ـ336 و برای بانوان 11ـ307 میکروگرم در لیتر باشد. TIBC نیز ظرفیت کلی اتصال آهن را نشان می‌دهد، که در واقع میزان جاهای خالی هموگلوبین‌ها برای اتم آهن است، و هر چقدر کمتر باشد یعنی بدن آهن بیشتری دارد.

مقدار آهن در آزمایش خون 60 الی 170 میکرومگرم در دسی لیتر است که در بانوان مقداری کمتر است. باید توجه داشت که، ممکن است ترکیبات آهن یا یون‌های مختلف آهن سنجیده شوند که در این صورت ممکن است آزمایشگاه محدودۀ نرمال متفاوتی را گزارش دهد.

تست‌ها و آزمایش‌های مختلفی نیز ممکن است برای تشخیص بالابودن آهن خون و همچنین بررسی عوارض آن انجام شود.

علت بالا بودن آهن خون

برخلاف بسیاری مواد دیگر، آهن به‌سختی از بدن دفع می‌شود بنابراین مقادیر اضافه آن به‌سرعت در بدن تجمع ‌می‌یابند و موجب افزایش مقدار آن می‌شوند. انباشت آهن در خون هموکروماتوز نام دارد.

هموکروماتوز یا بالابودن آهن خون به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در نوع اولیه علت تجمع آهن یک مشکل ژنتیکی است که باعث می‌شود جذب آهن از دستگاه گوارش به‌خوبی کنترل نشود درنتیجه میزان آن در بدن افزایش یابد. در نوع ثانویه یا اکتسابی مشکل ژنتیکی مستقیمی برای افزایش آهن وجود ندارد بلکه فرایند‌های ثانویه‌‌ای موجب ازدیاد آهن در بدن می‌شوند.

در وهلۀ اول، ساده‌‌‌ترین علت بالا بودن آهن خون ثانویه مصرف بیش از اندازۀ آهن است که بیشتر در مصرف سرخود و تعداد زیاد قرص‌های آهن رخ می‌دهد. در این حالت معمولاً آهن به مقدار متوسطی زیاد می‌شود و آن‌چنان در بدن تجمع ‌نمی‌یابد؛ چراکه جذب آهن از دستگاه گوارش کاهش ‌می‌یابد.

بیماران مبتلابه تالاسمی، کم‌خونی داسی شکل و سایر انواع کم‌خونی‌های همولیتیک (کم‌خونی‌های همولیتیک گروهی از علت‌های کم‌خونی‌اند که به‌دلیل از بین رفتن سلول‌های قرمز خونی فرد دچار کم‌خونی می‌شود.) معمولاً نیاز به دریافت مکرر خون دارند. در این افراد به دلایل مختلفی سلول‌های قرمز خونی از بین می‌روند و برای ادامۀ زندگی نیاز به تزریق خون مکرر دارند.

آهنی که در گلبول‌های قرمز ازبین‌رفته وجود دارد پس از مرگ این سلول‌ها به‌راحتی از بدن دفع نمی‌شود و تزریق‌های مکرر خون موجب انباشت مقادیر بالایی از آهن در خون می‌شود که این مورد نیز یکی از موارد مهم علت بالا بودن آهن خون به شمار می‌رود.

عوارض آهن زیاد در بدن

همان طور که گفتیم، آهن اگر به مقدار زیاد در بدن وجود داشته باشد، به‌سادگی دفع نمی‌شود و در بدن تجمع می‌یابد. مضرات آهن بالا در بدن به‌علت رسوب آهن در ارگان‌های مختلف است. آهن در کبد، پانکراس، قلب، پوست، غضروف‌ها و بیضه‌ها رسوب می‌کند و موجب اخلال در عملکرد این ارگان‌ها می‌شود. برای مثال رسوب آهن در غضروف‌ها موجب ایجاد نقرس کاذب می‌شود.

علائم بالا بودن آهن در بدن

رسوب آهن علاوه بر ارگان‌های ذکرشده در بالا ممکن است در جاهای دیگری مانند چشم‌ها نیز رخ بدهد. علائم و مضرات آهن بالا در بدن، که شایع‌تر و مهم‌‌‌تر‌ هستند، عبارت‌اند از:

• بزرگی کبد؛
• سیروز کبدی؛
• تغییر رنگ پوست؛
• اختلال در تنظیم قند خون به‌علت تخریب جزایرلانگرهانس پانکراس و کاهش تولید انسولین؛
• اختلال در عملکرد قلب؛
• التهاب مفاصل؛
• مشکلات غددی و گنادی.

اگر هموکروماتوز درمان نشود، موجب ایجاد نارسایی ارگان‌ها مانند سیروز کبدی و بیماری قلبی می‌شود و ممکن است به مرگ منجر شود.

درمان بالا بودن آهن خون

هموکروماتوز در مردان شایع‌تر است و اغلب بعد از 40 سالگی نمایان می‌شود. اساس درمان بالا بودن آهن خون دفع آهن اضافه است؛ حال ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که برای کاهش آهن خون چه بخوریم.

یک درمان ساده برای دفع آهن فلوبوتومی یا فصد خون است. باید توجه داشت که، این روش در هموکروماتوز ارثی یا اولیه انجام می‌شود و در موارد کم‌خونی‌های همولیتیک انجام نمی‌شود. در فلوبوتومی هر هفته یا هر دو هفته یک بار حدود نیم لیتر خون از فرد گرفته می‌شود و دفع می‌شود. در این شرایط بدن از آهن ذخیرۀ خود برای تولید سلول‌های جدید خونی استفاده می‌کند.

راه دیگر درمان بالا بودن آهن خون استفاده از داروهای شلاتور آهن است. چند نوع داروی شلاتور آهن وجود دارد که دفروکسامین یکی از آنهاست. این داروها آهن را از بدن دفع می‌کنند و در کاهش آهن خون موثر هستند. این داروها به شکل تزریقی و هم به شکل خوراکی موجودند که در نوع تزریقی مؤثرترند؛ اما، در روز حداکثر تا 20 میلی‌گرم آهن را می‌توانند دفع کنند که بسیار از فلبوتومی کمتر است.

توجه داشته باشید که، هم فصد خون و هم استفاده از این داروها باید حتماً زیر نظر پزشک باشد و نباید سرخود انجام شود؛ چراکه استفاده از این روش‌ها در بعضی از افراد ممنوع است و ممکن است باعث ایجاد عوارض جدی‌‌ای شود.

اگر آهن خون شما بالاست، برای کاهش آهن خون باید مصرف الکل را شدیداً کاهش دهید یا کاملاً قطع کنید؛ چراکه بالابودن آهن خطر سیروز کبدی را 10 برابر بیشتر می‌کند و این خطر در همراهی با مصرف الکل بسیار جدی‌‌‌تر‌ می‌‌شود.

همچنین از مصرف ویتامین سی اضافی و مکمل‌های آهن برای افراد مبتلابه هموکروماتوز باید خودداری شود.

چنانچه درمورد بالابودن آهن در بدن سؤالی دارید، در قسمت نظرات سؤال خود را مطرح کنید تا پزشکان سایت سیب به پرسش شما پاسخ دهند.

سوالات متداول در مورد از علت تا عوارض آهن بالا در بدن