تأثیر میکروب‌های همزیست در سلامتی انسان چیست؟

شاید شما هم شنیده یا خوانده باشید که میکروب‌های مفیدی که به اصطلاح میکروب‌های «هم‌زیست» با انسان خوانده می‌شوند در قسمت‌هایی از بدن وجود دارند. به‌ویژه در پوست، دستگاه تناسلی و در بعضی از قسمت‌های لولۀ گوارشی این جمعیت بزرگ میکروبی مستقر است. در این مطلب از سری مقالات پزشکی فارسی مجلۀ سیب بعد از تعریف فلور میکروبی، به بررسی نقش آن‌ها در بدن می‌پردازیم.

فلور چیست؟

اگر بخواهیم تعریف فلور میکروبی را بگوییم یا ببینیم فلور چیست باید بگوییم که، این جمعیت میکروبی به‌صورت طبیعی در قسمت‌هایی مثل پوست، دستگاه تناسلی و در بعضی از قسمت‌های لولۀ گوارشی نیز وجود دارد و به حفظ سلامت بدن از راه‌های مختلف کمک می‌کند که اصطلاحاً «میکروبیوتا» یا «فلور نرمال» نامیده می‌شود.

معنی فلور در پزشکی نیز به همین صورت بیان شده است. فلور نرمال اجتماعی از میکروب‌های مختلف شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، پروتوزوها و قارچ‌ها است؛ اگرچه باکتری‌ها سهم اصلی این جمعیت را تشکیل می‌دهند.

با گذشت حدود 2 دهه از مطالعات بسیار بر روی این جمعیت میکروبی، به نظر می‌رسد این ترکیب مانند یک ارگان مجزا وظایف مهمی در بدن دارد. تجزیه‌وتحلیل صورت‌گرفته بر روی فلور نرمال روده در افراد بالغ نشان داده است که بیش از 100 تریلیون میکروارگانیسم در روده‌ها مستقر بوده و با یکدیگر و همچنین با سلول‌های میزبان در تعامل هستند.

حدود یک ‌سوم این ترکیب جمعیتی میان همۀ افراد مشترک بوده و مابقی آن در هر فرد متفاوت است. از این جهت فلور میکروبی نرمال در هر فرد می‌تواند، مانند یک اثر انگشت، افراد را از یکدیگر متمایز کند.

میکروارگانیسم چیست؟

شاید بارها کلمۀ میکروارگانیسم و فلور میکروبی را در کنار هم شنیده باشید و این سؤال برایتان پیش آمده باشد که میکروارگانیسم چیست. به همۀ موجودات ریز و میکروسکوپی، که اغلب با چشم دیده نمی‌شوند، میکروارگانیسم گفته می‌شود. میکروارگانیسم‌ها شامل باکتری‌ها، انگل‌های تک یاخته، قارچ‌ها و ویروس‌ها می‌شوند.

فلور میکروبی بدن انسان از کجا آمده است؟

ماجرای میان بدن ما با این مهمان عجیب از بدو تولد آغاز شده است؛ زمانی که برای اولین بار بدن نوزاد، در هنگام زایمان، با پوست بدن مادر تماس پیدا می‌کند، اولین وعدۀ غذایی که نوزاد وارد دستگاه گوارشی خود می‌کند و اولین بوسه‌های که پدر و مادر بر پیشانی او می‌زنند.

در طول زندگی و تماس با موارد مختلف به این میکروب‌ها افزوده شده یا از آن‌ها کاسته می‌شود و در طول زندگی نیز در حال تغییر است.

اهمیت میکروب‌های همزیست در سلامتی انسان

برای درک‌کردن این مسئله که چگونه فلور میکروبی روده در وضعیت سلامت بدن نقش دارند، ابتدا باید ببینیم این میکروب‌ها با چه سازوکار‌هایی در بدن در ارتباط هستند.

سلول‌های دستگاه گوارش

این سلول‌ها مسئول اصلی هضم و جذب غذای خورده‌شده هستند. فلور میکروبی روده با همکاری نزدیک با این سلول‌ها به هضم بهتر مواد غذایی به‌ویژه سبزیجات و میوه‌ها و همچنین تولید ویتامین‌هایی مثل ویتامین B و K ایفای نقش می‌کنند.

فلور نرمال میکروبی همچنین در تولید بعضی از اسیدهای آمینه مثل «تریپتوفان»، اسیدهای چرب و مواد اثرگذار بر عملکرد سیستم اعصاب مرکزی دخالت دارد.

دستگاه ایمنی

بیشتر فلور میکروبی انسان مثل میکروب‌های مستقر در پوست و دستگاه گوارش باعث جلوگیری از عفونت‌ها می‌شوند. در واقع به زبان ساده این جمعیت بزرگِ فلور میکروبی انسان، از طریق رقابت‌کردن، اجازۀ گسترده‌شدن و فعالیت‌کردنِ گونه‌های باکتری بیماری‌زا را نمی‌دهند.

به همین دلیل است که اگر شما برای مدت زیادی آنتی‌بیوتیک یا بعضی از داروها را مصرف کنید، با ایجاد تغییر در فلور نرمال دستگاه گوارش در آینده ریسک عوارض گوارشی و حتی عفونت‌های دیگر را در خود بالا برده‌اید. علاوه بر رقابت‌کردن، فلور نرمال میکروبی از راه دیگری، یعنی ارسال پیام‌های شیمیایی متعدد به سلول‌های سیستم ایمنی بدن، این سلول‌ها را از وضعیت دستگاه گوارش آگاه می‌کند.

دستگاه هورمونی

بر اساس جدیدترین تحقیقات انجام‌شده هورمون کورتیزول، که از غدۀ فوق کلیه ترشح می‌شود، تعامل نزدیکی با میکروب‌های دستگاه گوارش دارد.

کورتیزول هورمونی است که در شرایط استرس یا بیماری ترشح شده و بدن را برای مقابله با شرایط سخت آماده می‌کند. کورتیزول باعث تغییر در ترکیب جمعیتی میکروب‌های روده و دستگاه گوارش می‌شود. اگرچه در شرایط طبیعی و سلامت بدن، این تغییر فلور نرمال، هماهنگ با بدن بوده و ایجاد بیماری نمی‌کند.

اما در بسیاری از بیماری‌ها افزایش فعالیت و ترشح هورمون کورتیزول از راه‌های مختلف اتفاق می‌افتد که این موضوع باعث جایگزین‌شدن باکتری‌های بیماری‌زا در دستگاه گوارش می‌شود. همان‌ طور که درمورد اول بدان اشاره شد، باکتری‌های هم‌زیست در تولید ویتامین‌ها و مواد لازم به بدن کمک می‌کنند. بنابراین، جایگزین‌شدن این باکتری‌ها با گونه‌های مهاجم و بیماری‌زا در سلامت بدن ایجاد اختلال می‌کند.

ارتباط فلور میکروبی با ایجاد بیماری در انسان

تغییرات در فلور نرمال دهان در طیف وسیعی از بیماری‌های متابولیک، مثل چاقی، دیابت، همچنین اختلالات عصبی نظیر MS، پارکینسون و آلزایمر، گزارش شده است. چگونگی دقیق بیماری‌زایی مشخص نیست؛ ولی، به نظر می‌رسد نقطۀ مشترک این بیماری‌ها همگی به تغییرات نامناسب جمعیت میکروبی برمی‌گردد.

چندی پیش مطالعه‌ای جامع که در سوئد انجام شد نشان داد، رعایت‌نکردن بهداشت دهان و دندان ارتباط مستقیم و قوی با سکته‌های مغزی دارد.

در چندین تحقیق انجام‌شده بر روی بیماران مبتلابه MS و التهاب مغز، که به نام «آنسفالیت» نیز شناخته می‌شود، مصرف پروبیوتیک‌ها بر روی علائم بیماران تأثیر مثبتی داشته است.

پروبیوتیک‌ها مواد غذایی یا لبنی غنی‌شده با گونه‌های خاص باکتری‌های فلور نرمال هستند که بدن با کمبود آن‌ها مواجه است. برای مثال سال‌هاست که از ماست‌های پروبیوتیک، حاوی گونۀ باکتریایی به‌نام «لاکتوباسیل»، در درمان بیماری التهابی روده استفاده می‌شود.

کاملاً روشن است که پروبیوتیک‌های استفاده‌شده در هر کدام از بیماری‌های گفته‌شده باید حاوی گونۀ خاصی از باکتری‌های موردنیاز باشند. بااین‌حال، همچنان نیاز است که اثربخشی این نوع از درمان دقیق‌تر و در تعداد بیشتری از بیماران بررسی شود.

سوالات متداول درباره تأثیر میکروب‌های همزیست در سلامتی انسان

منبع

https://www.hopkinsmedicine.org